한국국제교류재단

Cần sử dụng nhiều dụng cụ để khắc chính xác các chữ trên phiến gỗ cứng. Nghệ nhân sử dụng hơn 30 dụng cụ như búa, dao, đục...

Xuất phát điểm của nghệ nhân Kim là thợ mộc. Sinh năm 1957 trong một gia đình làm nông ở thành phố Gimcheon, Gyeongsangbuk-do, ông là con thứ năm trong số năm người con trai và một con gái, vì vậy khó khăn lắm mới học xong tiểu học. Khi cha qua đời vào năm ông học lớp 6, ông buộc phải bỏ dở việc học cấp hai và bắt đầu học nghề mộc tại một cơ sở chế biến gỗ ở trung tâm thành phố Gimcheon.

“Từ lúc nhỏ, tôi thích tự tay làm mọi thứ. Nhờ quanh làng đều có cây cối nên tôi biết cách xử lý gỗ từ rất sớm.”

Luyến tiếc con đường học vấn, ông đã làm việc vào ban ngày và học vào ban đêm, cuối cùng đã hoàn thành chương trình trung học cơ sở và trung học phổ thông sau các bài thi đánh giá năng lực. Sau khi xuất ngũ, ông chuyển đến Seoul và theo học tại trường nghề thiết kế đồ gỗ gần công viên Tapgol ở Jongno-gu. Giữa lúc ấy, một lần đến với cuộc triển lãm năm 1983 của nghệ nhân khắc chữ Oh Ok-jin (1935 - 2014) tại Phòng Trưng bày Nghệ thuật Dongduk đã hoàn toàn thay đổi cuộc đời ông.

“Đó là lần đầu tiên trong đời tôi biết đến nghệ thuật khắc chữ truyền thống. Tôi ngay lập tức say mê bản phục chế của mộc bản “Thủ thiện toàn đồ” (bản đồ toàn cảnh kinh thành Seoul xưa). Khá nhanh sau đó, tôi quyết định gác lại công việc đang làm rồi tìm đến nghệ nhân Oh bái sư học nghề.”

Thầy của ông trở thành người nắm giữ kỹ thuật khắc chữ đầu tiên khi nghề này được ghi nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 1996. Kim Gak-han trở thành trợ lý giảng dạy cho chương trình đào tạo người kế nhiệm vào năm 2005 và sau đó tám năm, ông kế nhiệm thầy mình trở thành người thứ hai nắm giữ kỹ thuật khắc chữ nhờ những hoạt động trong việc phục chế và truyền bá di sản văn hóa. Nếu như cuộc gặp gỡ với thầy Oh Ok-jin khiến ông hướng sự nghiệp của mình từ nghề mộc sang nghề khắc chữ thì chính thư pháp gia Park Chung-sik đã dẫn dắt Kim đến với con đường trở thành một nghệ nhân thực thụ.

“Sau khoảng hai năm học nghề khắc chữ, tôi nhận ra rằng mình cần phải hiểu biết sâu sắc Hán tự. Vì đây là nghề thủ công liên quan đến văn tự nên tôi không thể tiến xa hơn nếu không hiểu rõ về nội dung và con chữ.”

Sau khi quyết định học thư pháp một cách nghiêm túc, nghệ nhân Kim đã chuyển đến vùng phụ cận phường Bangbae, nơi có thư phòng của thầy Park. Không gian nhỏ được dựng lên lúc đấy dần trở thành nhà xưởng ở hiện tại. Khát khao học tập của ông được kéo dài với việc nhập học Khoa Ngữ văn Trung Quốc tại Đại học Phát thanh Truyền thông năm 1992. Không có gì vui hơn việc được học tiếp ở độ tuổi xế chiều. Dù mất tận sáu năm để tốt nghiệp vì vừa làm vừa học, cho đến bây giờ ông vẫn không xao lãng việc học văn tự.

Cốt lõi của nghệ thuật khắc chữ là công đoạn chạm khắc, nhưng không ngoa khi nói rằng khởi đầu và kết thúc của nghề này nằm ở chất lượng gỗ. Đó là lý do tại sao quá trình xử lý gỗ từ tìm loại cây phù hợp, phơi khô thật lâu rồi đem chạm khắc lại quan trọng đến vậy.

“Đối với các biển hiệu, tùy theo mục đích sử dụng mà ta dùng đa dạng loại gỗ như gỗ lê rừng, gỗ thông... Nhưng đối với phiến gỗ khắc in sách thì cây anh đào vùng núi là phù hợp nhất do có kết cấu đặc và độ cứng vừa phải. Kết quả phân tích loại gỗ được sử dụng làm mộc bản của bộ “Đại tạng kinh Cao Ly” (hay “Bát vạn Đại tạng kinh”) cho thấy rằng hơn 70% trong số chúng được làm bằng gỗ anh đào vùng núi. Tuy nhiên, việc gia công cho gỗ cứng cáp quan trọng hơn việc chọn loại gỗ. Cần phải có quá trình phơi khô ít nhất bảy đến tám năm để có được thớ gỗ chắc chắn, qua đó bảo quản được lâu mà không bị biến dạng.”

Khi bản thảo hoặc bản vẽ để khắc được chuẩn bị xong, gỗ được cắt theo kích thước thích hợp và bào nhẵn, sau đấy phết hồ và dán tờ bản thảo hay bản vẽ lên. Đối với mộc bản dùng để in ấn, giấy có chữ mẫu được lật ngược và dán lên mặt ván gỗ theo chiều từ trái sang phải. Tiếp theo, lấy tay miết tầm phân nửa độ dày của giấy lên mặt ván rồi bóc ra, chà tiếp bằng giấy nhám để bản vẽ thiết kế dán chặt vào ván gỗ. Sau đó, một lớp dầu được bôi lên để làm cho bản vẽ thiết kế nổi rõ. Quá trình này được gọi là baeja (sắp xếp chữ).

“Không quan trọng sử dụng loại dầu nào cho quá trình baeja, nhưng chúng ta phải sử dụng dầu ép nguyên chất, chưa rang. Bởi vì dầu rang đông cứng lại khiến ta không thể khắc chữ lên đó.”

Nghệ nhân khắc chữ dùng dao, đục, búa... phù hợp với mỗi dự án sau khi cân nhắc đặc điểm của chữ hay hoa văn. Kiểu xoay ngược chữ theo chiều trái sang phải rồi khắc giống như trên mộc bản được gọi là banseogak (khắc chữ ngược), trong khi kiểu khắc trực diện y như trên biển hiệu của công trình công cộng hoặc chùa chiền được gọi là jeongseogak (khắc chữ thuận).

Sau khi quá trình khắc chữ hoàn tất, mộc bản được tra thêm hai thanh gỗ hai bên, vừa làm tay cầm, vừa có chức năng thông gió. Tiếp theo, một lượng mực có nồng độ thích hợp được phết đều lên bề mặt mộc bản đã khắc. Sau đó người ta phủ giấy cần in lên, rồi dùng con lăn chà xát tờ giấy để in chữ. Đối với biển hiệu thì công đoạn cuối cùng là phủ màu lên chữ đã khắc để hoàn thiện.

Sau khi lấy các bìa sách ra, nghệ nhân Kim đang kiểm tra xem chữ được in khắc gỗ đã ổn chưa. Nghệ nhân khắc chữ là những người thợ có tài khắc chữ và hình vẽ lên mộc bản để tạo ra những chế bản sách cần in số lượng lớn.

Kỹ thuật khắc chữ phân thành hai loại lớn là khắc lõm (âm khắc) và khắc nổi (dương khắc). Khắc lõm là kỹ thuật khắc sâu xuống mỗi con chữ sao cho ký tự lõm sâu hơn bề mặt phẳng. Khắc nổi là kỹ thuật vát bỏ phần xung quanh con chữ, làm cho ký tự nhô lên dưới dạng lập thể.

“Kỹ thuật căn bản của nghề khắc chữ là khắc lõm, nhưng trên thực tế, đây lại là kỹ thuật khó nhất. Dù chỉ cần khắc theo từng nét ký tự là sẽ có thể đọc ra đấy là chữ gì. Nhưng khi nhìn vào nét chữ, người thợ cần phải thể hiện lực mạnh nhẹ của đôi tay qua từng nét khắc chi tiết. Nơi có nét chữ được viết mạnh hơn cần được chạm khắc sâu và rộng hơn để chữ trông sống động. Bạn cần phải nhận diện được nét chữ đó là của ai khi bản khắc hoàn thành. Tóm lại, điều cần thiết là vừa phải am tường đặc trưng từng thể chữ, vừa phải hiểu rõ mạch văn bản.”

Mặc dù để lại dấu ấn bởi vô số tác phẩm mang tên mình, nghệ nhân Kim vẫn không ít băn khoăn về việc truyền lại nghề này.

“Bởi vì rất khó để kiếm sống bằng nghề này nên các bạn trẻ thường không muốn học. Người chịu học thì hầu hết là những người về hưu, học vì đam mê. Điều này nằm ngoài tầm kiểm soát của tôi nên tôi đành bỏ qua cho nhẹ đầu. Tôi chỉ tập trung vào tác phẩm của mình, giống như những gì đã làm cho đến bây giờ.”

Người nghệ nhân khiêm tốn bảo rằng bản thân vẫn chưa tạo ra được một kiệt tác nào. Dù còn nhiều trăn trở nhưng ông vẫn tỏ ra lạc quan về tương lai nghề khắc chữ truyền thống.